★ Opeey-a khiangte
__________________________________________
RIH DIL
(Mitthi kawng nia sawi chu!)
Rih Dil hi Natural lake niin, Chin State Hmarthlanga awm a ni a. Indo-Burma border-a awm Zokhawthar atangin 3 km vela awm a ni. a sei zawng hi mel khat vel niin, a zau zawng chu mel chanve vel a ni. a kualchhuaka teh chuan mel 3 vel niin, 60 feet vela thuk a ni.
Rihkhawdar huam chhunga awm a ni a. Champhai atangin mel 14 vel niin, Falam atangin mel 63 vel a ni.
Fiamthuin tiang hian sawi thin a ni, "Mizoram dil lian ber chu Rih dil, Mahse, Burma ramah a awm." Hei hi thu nuihzatthlak tak angin lang mah se, A chhan chu, helai vel ramri hi a lo buai deuh tawh thin vang zawk a ni.
Tun hmain Mizoram huamchhung vek a ni thin. He dil hming hi Mizo thawnthua Rih-i tih hming atang phuah a ni. Rih-i chuan nau hmeichhia a nei a, a Nau chu a pa-in a that a, hei hi a nuhrawnin a pa hnenah a fanu that tura a tih vang a ni. thahtir a ni.
Rih-i nau chu, thlarai puihnain a lo nungleh a, chu dawi (magical spell) chuan Rih-i pawh chu Dil-ah a chantir ta a ni. Rih Dil hi Mizo tradition-a pawimawh tak a ni a.
Pi pute chuan, he dil hi Mitthi khua leh Pialral kalna kawng niin an ngai a. Thlarau, Pialral pan turte chuan he dil hi an pal tlang ngei ngei thin an ti.
__________________________________________
MIZO FOLKLORE
Thawnthua a lan dan chuan, Hmeichhe naupang unau pahnih hi an awm a, Nuhrawn sual tak an nei a, an nuhrawn chuan, an pa (father) hnenah, a fate chu dahbo turin a ti a. A pa chuan a naupang zawk chu ramhnuaiah a that ta a. a hnuah, Rih-i chuan a nau ruang a va hmu a, a lungchhe ta hle a.
Thlarau fel Lasi chuan a rawn hmu a, Magical Tree, thingkung hnah pakhat chauh nei a awm a, chu chuan a nau a tinungleh thei tiin Rih-i chu a hrilh a. Tichuan, chu dawi hmang chuan Rih-i chu Dil-ah a intichang ta a. a hnuah, Rih-i chu Lawi-a chang turin tihluih a ni ta a.
Hmun him zawngin a vak a vak a, chutia a vah velna lamah chuan, a Zun (urine) chuan, Rih note (Small lake) a siam ta a. heng dilte hi Natchhawng khaw bula Zur Forest-a Vawmlu tlangdungah hmuh tur an la awm niin an ngai.
Chungte chu Myanmar ram chhung vek a ni. Rih-i chu Sanzawl khuaah a phei a, Run lui a rawn zawh zel a. mahse, Run lui huai chuan, a lo vau a. Tichuan, thlang lam panin, Mizoram lamah a kal leh ta zel a. Mahse, Champhai chu awmna chiah a ngai ta lo a. chuta tanga chhimchhak lamah a kal leh chuan, tuna a awmna Rih dil hi a thleng ta a.
Tichuan, A duh ang tak dilah changin, Rih dil an lo ti ta a ni.
Rih Dil hi, India atanga kal tur chuan, Indo-Myanmar border gate kal tlangin, gate-pass fees pek ve a ngai a. chuta tang chuan, Bus hmangin a kal nghal theih ta a ni.
__________________________________________
RIH DIL LEH MITTHI KALKAWNG
Pi leh pute chuan mi an thih hian, an thlarau chuan kawng bik neiin, mitthi thlarau khawvel chu an panin an ring thin a. Mitthite awmna hmun hi hmun hnih niin an ring a, pakhat zawk chu mitthi khua an ti a, pakhat dang chu Pialral an ti.
Tute pawh thi se kawng pakhat zawhin, an chenna tur zawk zawk pan chuan an kal thin a ni. Mi an thih hian, an thlarau chu ludipah chhuakin, khumpui bula tungchaw zawh
chhovin, khanchhukah a phei a.
Chutah, liang a zawh phei a, ditipah a chhuak a, kawltuk a zawh thla leh a. tichuan, Rih Dil a pan ta niin an ring.
Hmar chuan mitthi thlarau hi "Thlanpial"-ah a kal niin an ngai a, Pawi chuan "Zinghmuh"-ah a kal niin an ngai thung. Hengte pawh hian Rih dil tho hi an rawn paltlang leh niin an sawi. Chuvangin, thi sawi nan pawh hla thuah chuan,'Rih tlang mual liam' tih leh 'Rih sang kai' tihte
an hmang thin.
Mitthi reng rengin Rih dil an paltlang veka an ngaih avangin, Rih dil vela hnim chi khat chu 'Mitthi pal' an ti. Rih dil thlang lamah thlarau 'Hruai kawn' a awm a.
Rih dil bulah chuan, 'Mitthi kawtkai a awm a. mitthi zawng zawngin Rih dil an kal tlang dawn hian 'Lung rah buk' an rap a, a ri buk buk reng thin a ni, an ti. Chumi hnu atang chuan, thlarau khawvel kalkawngah chuan an lut tan ta a ni an ti.
Mitthi thlarauvin Rih dil a paltlang dan thawnthu a awm nual a, rin dan siamtu pakhat chu chhiar ve ta ila..
Hman lai hian Rih dil kamah sa a tam avangin sa pelin an ramchhuak thin a. Tum khat chu, thian zaho ramchhuak hi Rih dil kamah hian buk an sa a, an riak ta a.
Zan a
lo reh tan ta tihah chuan, mi kal thawm an hria a, an inbe mawlh mawlh a. Hmeichhe tawng ni awm takte hi an hre lehnghal a.
An han ngaihtuah chuan, chung lai hnai-vaiah chuan khua reng reng awm lovin, ngaw dur pui hlir a ni si a, mak an ti hle a. Nimahsela, tawng ri nawk nawk chu an hre leh ta a.
An han ngaihthlak chian chuan, tawngri chu a lo hnai telh telh a. Riakho zinga pakhat chuan, a nupui aw ang mai a hre ta a, mak a ti hle mai a.
Pakhat chuan, "E! Kha, i lo kal ve ta mai a ni maw?" a han ti lawng lawng a. Hmeichhe aw chuan, "Ni e, ka lo kal ve ta thut mai a ni. Ka kal dawn lah chuan ka fate hnenah engmah pawh sawi hman lovin ka kal ta mai si a.
Kan Rappui chung sanga balhla um pareng chhunga ka dah leh bellam chhunga sarep ka dahte kha hre tak maw? An pa lah chu ram chhuakin a thang bo daih si a, a hawn hma chu chawhmeh tha pawh hmeh lovin chaw an ei dawn a nih hi," a tih ri hi an hria a.
An zinga pakhat chuan, a nupui aw ngei ni tlatin a hria a, "Khaw'nge, ka lo chang ang a, ka lo man bet tlat mai teh ang," a ti a. Buk pawnah chuan a chhuak a, a lo chang ta ran mai a.
A thim em avangin, engmah a hmu thei lo va. mahse, mi tam tak hian an rawn kal pel zut zut ni hian a hria a. An tawng erawh chu a hre thei hlawm a.
A nupui tawng nia a hriat chuan, a bul a rawn thlen lai tak chuan a pawm thut a, a man bet ta tlat mai a. "Ka nupui i ni tih ka hria che.
Eng tizia nge ka awm loh hlana mi lo kal bosan mai le? Naupangho pawh an mangang lutuk ang asin. I kal tur a ni lo, ka phal lo," a ti a, a pawm bet tlat mai a.
A nupui chuan, "E, mi thlah rawh, chelh theih ka ni tawh lo ve. Ka hun a thleng ta a ni, kal lo thei ka ni hlei nem min thlah rawh," a ti a.
Mahse, a pasal chuan a thlah duh lo va, a pawm nghet sauh sauh va. Nakina chuan, rulah a changa, a zem ta chual mai a. Chuti chung pawh chuan a thlah duh lo va.
A nupui mangang chuan, "Ka thiante'n mual min liam zawhsan takngial dawn e," a ti a. Dumde-ah a chang a, a kut zung karah a pit chhuak a, a thlawhsan ta a. A tuk khua a var veleh, chu pa chu a haw ta vang vang a.
In a han thlen chuan, a nupui chu a lo thi ngei a, a ruang chu a han nang a. Tawng a hriat kha a dik leh dik loh fiah nan Rappui chung sang a han en a, pareng chhunga balhla um lo awm chu pum nga a ni a.
Bellam chhung chu a han en leh a, sarep a lo awm leh chiah bawk a. Chuta tang chuan, Rih dil kama an hriat kha an nu thlarau, mitthi khaw pan tur
aw ngeiah an ruat ta a ni.
Mi an thih hnua an thlarauvin Pial lui an kan hnuah pawh mi nung awmna ram hi an ngai em em thin a. Mitthi khaw pana an kal zel chuan, tlang pakhat 'Hringlang tlang' an tih hi an lawn a.
Chumi tlang chhip atang chuan minungte awmna ram chu a lang chiang em em a. Mitthi thlarau chuan 'Hringlang tlang' atang chuan, an khaw hlui an han thlir a, an damlaia an chettlatna zawng zawng chu an hmu thei vek a, an lungleng lutuk chu an mittui a dir zung
zung thin a ni.
Amaherawhchu, Hringlang tlangah chuan thil
danglam tak pahnih hi a awm a, pakhat chu pangpar mawi em em hi a ni a. Chu pangpar chu Hawilopar an ti a.
An lungleng han hawi vel chuan an hmu lo thei lo va. An hmuh veleh chuan lak a, tawn an duh thin a. An han lak a, an tawn veleh chuan, an awmna hlui lam kha an hawi duh ta hauh lo a ni an ti.
Pakhat dang leh chu tuifim tak hi a ni a. Tlang chhipah chuan tui fim tha tak, in chakawm tak mai 'Lungloh tui' hi a awm a. Chu tui chu a itawm em avangin in lovin an kalpel thei lo va.
An han in
veleh chuan, an chen thinna leh an nun hlui lam reng reng chu an theihnghilh hlauh va. Tichuan, mitthi khaw thlen hlan chu an nghakhlel ngawih ngawih tawh a, chuta tang chuan Mitthi khua chu phur takin an pan ding ta thin a ni an ti.
__________________________________________
Mizo tun hma chanchin sawi apianga bang thei lo chu Rih Dil hi a ni awm e. Tun hma chuan, Rih Dil hi ngaw chhah takin a hual chhuak vek a.
Hun rei tawh tak, Rih Dil ngaw in a la hual chhuah vek hun lai khan, Turkish sumdawnghovin hemi Dil-ah hian, Sai chu an thih dawnin an lut thinah an ngai a, a mawnga saingho awm tura ngaiin, chumi lak tum chuan laih chah/dil sah an lo tum tawh a.
Mahse, hetia an laih lai hian, an damlo pheuh pheuh a, an thih zawh dawn tak ngial avangin, an lai chhunzawm ta lo a ni awm e.
Tunah chuan, Dil kam vel hi a dar vek tawh a, a bul hnai a awm, Rihkhawdar-hovin leilet hmunah an cheibawl tawh a ni.
Rih Dil hi a hual chhuakin Mitthi pal an tih mai, thingkung buk, sang vak lovin a hual chhuak a. Mahse, hmun khat laiah chauh he mitthi-pal hi a awm ve lo.
Helai hmun hi a dila han chen/luh dawn pawha hmun remchang awm chhun a ni. A dil kam hmun dangah hi chuan, tui chim chinah hnim te reuh te te an to a, han dai pawhin, tlak a hlauhawm bik.
Rih Dil-a lawi luhna hmun ber chu in te reuh te te awmna zawna, a fai lai saw a ni. Rih Dil kamah hian Restaurant leh Cabin a awm ve a.
Hetah hian in kerh kerh duh tan pawhin, pawn lam atanga ken luh ngai lovin a lam mai theih. Cabin hi chhunah chuan han chawlhhahdam nan a hman ve theih a. Mahse, Foreigners tan chuan zan riah phal a ni lo.
An sawi danin, Rih Dil kamah hian Chawngchilhi Rul lim lian deuh mai din a ni a. Hei hi Bhuddist-ho chuan an be thin a, zah takin, Tawngtaina hun an hmang thin a ni awm e.(Opeey-a khiangte)
★★★
No comments:
Thanks for your comment.